Jeżeli chodziliście do szkoły w latach 90., tak jak ja, to pierwszym
skojarzeniem z Górami Izerskimi może być katastrofa ekologiczna.
I choć naprawdę chciałbym pokazać ją Wam na zdjęciach, to nie za bardzo mogę. Choć “lasy izerskie” były synonimem braku lasów, to sytuacja się zmieniła.
Dziś Izery powinny kojarzyć się z:
1. Parkiem nocnego nieba
2. Biegówkami
3. Rowerami
4. Opuszczonymi wioskami
Czego zamierzam dowieść poniżej.
Dzięki tytanicznej pracy leśników w XXI wiek wkroczyliśmy z zupełnie nowym drzewostanem (który też nie rośnie przecież bezproblemowo). Poniżej krótka historia drzew, którą nieco bardziej szczegółowo opisujemy również w podkaście:
Izery są bogate w różnego rodzaju minerały, w tym kwarc, używany do produkcji szkła. By zmienić minerał w butelkę czy kieliszek potrzebne jest jeszcze drewno do palenia w piecu hutniczym. Setki lat eksploatacji Izerów przez huty i przemysł górniczy sprawiły, że naturalne, mieszane lasy bukowo-jodłowe zostały zastąpione przez monokulturę świerkową, nasadzoną przez niemieckich leśników. Jednogatunkowy las jest bardziej podatny na choroby i szkodniki, o czym mieliśmy się przekonać w latach 70. XX wieku. Kwaśne deszcze połączone z atakiem szkodników (na czele z sympatycznie brzmiącą wskaźnicą modrzewianeczką) sprawiły, że w latach 80. wycięto niemal wszystkie drzewa, równocześnie podejmując trwającą kilkanaście lat akcję odtwarzania drzewostanu.
Dziś fabryki już tak nie trują, znikły więc kwaśne deszcze, a dwudziesto-trzydziestoletnie drzewa tak skutecznie maskują rozmiary katastrofy, że laik mógłby nie zorientować się, że coś tu nie gra. Prawda jest jednak taka, że dopiero nasze dzieci będą mogły oglądać las w pełnej okazałości.
Podsumowując:
1. Nie było nas, był las
2. Przyszli Polacy, Niemcy, Czesi i wycinali las
3. Las jest, ale przerzedzony
4. Niemcy posadzili nowy las, stojący na baczność, jak żołnierze.
5. Las jest, ale jeszcze nikt nie podejrzewa, jak podatny na zagrożenia.
6. Żołnierze zostali wybici przez zmasowany atak koalicji z osi zła: zanieczyszczeń, korników, szkodników, pogody.
7. Lasu nie ma
8. Dobrzy leśnicy sadzą, złe jeleniowate zjadają młode, pyszne drzewka, małe ssaki ryją i podgryzają, no generalnie nie jest łatwo, ale się udaje.
9. Znowu mamy las i to ponoć bardziej odporny niż ten ostatni
10. Nie będzie nas, będzie las.
Spójrzmy więc na góry z góry
Skoro drzewa mamy z głowy, to opowiedzmy o ludziach. Będąc w Izerach, na pewno traficie na Polanę Izerską, zwaną błędnie halą (hale są w Karpatach). Mamy tu rezerwat, torfowisko, górskie żurawie, Chatkę Górzystów z pysznymi naleśnikami z jagodami, wielką ciszę i gwieździste niebo. A kiedyś było tu tak:
Widoczne wciąż fundamenty zabudowań są ostatnimi śladami po wiosce Gross Iser, która liczyła przed wojną ok. czterdziestu domów, nietkniętych do początku lat 50. Dziś z miejscowości ostał się jeden dom, który widzicie na zdjęciach. To dawna szkoła, a właściwie Nowa Szkoła, zbudowana parę lat przed wojną tuż obok starej.
A mogło być tak jak w Czechach. Parę kilometrów dalej, po drugiej stronie rzeki Izery jest wioska Jizerka, dawniej Kleine Iser, czyli młodsza siostra Gross Iser. Gdzie jest lepiej? Sam nie wiem, wiem tylko, że Jizerka jest naprawdę ładna.
Czeska Jizerka widziana z Bukowca
By się tam dostać, trzeba przekroczyć most na Izerze (na nielegalu, bo oficjalnie jest zakaz wstępu ze względu na zły stan techniczny, czym nikt się nie przejmuje)
Izera stanowi granicę polsko-czeską o długości 15 km.
Ciekawostka: przed wojną Góry Izerskie nie należały do Polski. Czesi zaplanowali i nawet dogadali się z Niemcami, by zbudować na rzece zaporę i zbiornik wodny który miał rozciągać się na przestrzeni 9 km – od Orla aż za osadę Wielka Izera. Zapora o wysokości 50 m miała znajdować się około 500 m na południe od Orla. Oznacza to, że polana izerska byłaby dziś pod wodą. Są więc jakieś pożytki z wybuchu II wojny światowej! (to piszę ja, Kuba, wieczny optymista).
A co to te Orle?
Otóż to.
Kolejne schronisko, mieszczące się w zabudowaniach pozostałych po hucie szkła. Nie wdając się w szczegóły, to też wymarła osada. W odróżnieniu od Wielkiej Izery powstała jako huta szkła Carlsthal. Z dawnej, sporej wsi zostały zaledwie dwa budynki – w oczy od razu rzuca się dawna leśniczówka, mieszcząca obecnie bufet i mini muzeum. Dzwon w charakterystycznej wieżyczce wzywał hutników do pracy, a także służył jako swoista “latarnia górska”, pomagająca zorientować się w terenie w czasie mgły.
Nas będzie interesować bardziej ścieżka solarna, która zaczyna się przy schronisku gnomonem (to zegar słoneczny, ten słup z lewej strony powyżej). Wyznacza on jednocześnie (jako słońce) początek modelu Układu Słonecznego w skali jeden do miliarda. Długa na 11,2 km ścieżka zaprowadzi nas aż na Stóg Izerski. Przy okazji dowiem się o istnieniu w naszym układzie takich planet karłowatych jak Haumea, Makemake (brzmi jak nazwa jakiegoś hipsterskiego napoju), Eris czy Ceres.
Będziemy jeździć rowerami po tej i innych ścieżkach długo. Przekroczymy parę razy granicę, niekoniecznie w miejscach do tego wyznaczonych. Przedrzemy się przez krzaczory. Aż wyjdzie księżyc.
Na koniec pobytu w Izerach odwiedzimy jeszcze miejsce, które uległo silnym antropogenicznym przemianom. Największa żyła kwarcu w górach Izerkich ciągnie się na przestrzeni 10 km pasem o szerokości 10-80 m i była eksploatowana w kopalni Stanisław. Kopalnia położona jest na Izerskich Garbach które miały/mają(?) wysokość 1088 m n.p.m. Jest to najwyżej położony zakład wydobywczy w środkowej Europie.
Zrealizowano w ramach programu stypendialnego Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego – Kultura w sieci
